Â鶹Éç

Mae termau fel "seren" neu "athrylith" yn cael eu defnyddio'n aml iawn y dyddiau yma, yn rhy aml os rhywbeth. Ond mae ambell i berfformiwr neu gyfansoddwr yn wir haeddu'r clod. Mae Endaf Emlyn yn un o'r bobl yna, yn ganwr, cyfansoddwr a chyfarwyddwr ffilmiau.

Wedi'i eni yn un o feibion Pen LlÅ·n, bu Endaf yn "canu o'r crud", ond fe ddaeth i olwg y cyhoedd am y tro cynta pan yn fachgen 18 oed yn canu gyda band mewn cystadleuaeth i Glybiau Ieuenctid Môn. I can't help falling in love with you oedd y gân, a'r beirniad oedd Mered - Meredydd Evans, pennaeth adran adloniant Â鶹Éç Cymru ar y pryd.

Pan yn yr ysgol fe fu'n aelod o Gerddorfa Cenedlaethol Ieuenctid Cymru gyda Karl Jenkins a John Cale, ac er iddo hyfforddi i fod yn athro, ar ddiwedd y 60au roedd Endaf yn wyneb adnabyddus yng Nghymru wedi iddo gael swydd fel cyhoeddwr teledu gyda HTV.

Tua'r un adeg ymunodd â M&M, cwmni cyhoeddi Tony Hatch, (a ddaeth yn enwog am gyfansoddi arwyddgan Neighbours). Yno cyfarfu â'r cerddor Mike Parker ac mae eu cyfeillgarwch wedi para hyd heddiw.

Ym 1967/8 fe gyhoeddodd ei record gyntaf, Paper Chains ar label Parlophone, yr un label â'r Beatles. Fe ddewiswyd y gân yn record yr wythnos gan Tony Blackburn ar Radio 1. Ar ail ochr y record sengl yna oedd Madryn a chafodd ei recordio yn stiwdio'r Beatles yn Abbey Road.

Cyhoeddodd Endaf ddwy record sengl arall ar label Parlophone, All My Life a Cherry Hill, a Starshine a Where were You?. Y grŵp cyntaf iddo fod yn aelod ohonno oedd Yr Eiddoch Yn Gywir, gyda'r diweddar John Boots a Hywel Gwynfryn.

Y record hir gyntaf iddo gyhoeddi yn yr iaith Gymraeg oedd Hiraeth ym 1973. Roedd yr albwm yn cynnwys wyth o ganeuon wedi eu hysgrifennu gan Endaf a Mike Parker. Roedd un gân draddodiadol, Lisa Lân, wedi ei threfnu gan Endaf, a'r brif gân Hiraeth gyda geiriau Endaf a cherddoriaeth Randy Newman.

Blwyddyn yn ddiweddarach ymddangosodd LP Salem, yr albwm gysyniadol gyntaf yn yr iaith Gymraeg, yn seiliedig ar y cymeriadau yn y darlun enwog gan Vosper. Recordiwyd Salem gan Endaf a Mike Parker ar beiriant recordio ym mharlwr Endaf. Gyda chaneuon bythgofiadwy fel Evan Edward Lloyd, Sian Owen TÅ·'n y Fawnog ac Aderyn Du, fe aeth Salem yn syth i galon y genedl.

Aeth dwy flynedd heibio cyn i'r LP nesaf ddod i'r fei. Roedd Syrffio yn gasgliad o ganeuon dipyn yn wahanol, ac yn cynnwys y bytholwyrdd Macrall wedi Ffrio. Roedd yn albwm llawn o ganeuon sŵn yr haf, a chyhoeddwyd yn ystod haf crasboeth 1976, a set o ganeuon sy'n boblogaidd dros ben hyd heddiw.

Aeth pum mlynedd heibio cyn i Endaf gyhoeddi ei albwm olaf, Dawnsionara ym 1981. Yn y cyfamser fe ysgrifennodd Endaf sioe gerdd gyda Hywel Gwynfryn, Melltith ar y Nyth. Bu'n aelod o'r supergroup Cymraeg Injaroc. Cyhoeddodd y band un albwm ym 1977 oedd yn cynnwys un arall o glasuron Endaf Emlyn, Swllt a Naw.

Yn ystod blynyddoedd olaf y 70au bu Endaf yn gweithio gyda nifer o gerddorion eraill, a chafodd ei gyflwyno i nifer o wahanol fathau o gerddoriaeth. Cynnyrch y cyfnod hwn oedd y band Jip, yn cynnwys Endaf, Myfyr Isaac, John Gwyn ac Arun Ahmun. Dylanwad y cerddorion yma, ac eraill a fu'n weithgar yn y byd roc o gwmpas Caerdydd - pobl fel Richard Dunn, Pino Paladino ac eraill - arweiniodd at yr amrywiaeth diddorol o ganeuon sydd yn y casgliad ar Dawnsionara. Pwy all anghofio Paranoia, Aros am y Dyn, a Saff yn y Fro?

Ond nid diwedd y gân oedd Dawnsionara. Yn dilyn perfformiad byw gwefreiddiol yn Sesiwn Fawr Dolgellau 2008, mae Endaf yn gobeithio cyhoeddi CD o ganeuon newydd rhywbryd yn ystod 2009. Dwi'n edrych ymlaen yn eiddgar.

Richard Rees