Main content
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1330
Litir do Luchd-ionnsachaidh le Ruairidh MacIlleathain. Litir à ireamh 1330. Roddy Maclean reads this week's letter for Gà idhlig learners.
Last on
Sun 12 Jan 2025
13:55
Â鶹Éç Radio nan Gà idheal
More episodes
Corresponding Litir Bheag
An Litir Bheag 1026
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 1330
Duration: 05:00
Litir 1330: Faclair Armstrong (1)
Ann an Litir mìle, naochad ʼs a sia (1096), bha mi ag innse dhuibh mu Raibeart Gilleasbuig Armstrong, fear-teagaisg agus faclairiche à Siorrachd Pheairt. Rinn e faclair Gà idhlig ainmeil ann an ochd ceud deug is còig air fhichead (1825). Thug sinn ²õù¾±±ô air faclan fillte bhon fhaclair sin ann an Litrichean seachd ceud, seachdad ʼs a còig (775) agus seachd ceud, seachdad ʼs a sia (776). Leis gu bheil am faclair dà cheud bliadhna a dh’aois am-bliadhna, shaoil mi gum biodh e iomchaidh agus inntinneach ²õù¾±±ô à s ùr a thoirt air.
Tha mi a’ dol a thaghadh faclan a tha a’ tòiseachadh le gach litir dhen aibidil. An toiseach, am facal à ¾±±ô±ô±ð. Tha e a’ ciallachadh ‘beauty, handsomeness, comeliness’. Tha Armstrong a’ toirt dhuinn dà eisimpleir: thà inig i na h-à ¾±±ô±ô±ð ‘she came in her beauty’ agus à ¾±±ô±ô±ð talmhaidh ‘earthly beauty’. Às à ¾±±ô±ô±ð, tha sinn a’ faighinn nam faclan à ¾±±ô±ô±ðach ‘beautiful’ agus à ¾±±ô±ô±ðachd ‘beauty’.Ìý
Tha à ¾±±ô±ô±ðag a’ ciallachadh ‘pretty young maid’ agus tha à ¾±±ô±ô±ðan a’ ciallachadh ‘a young beau’. Tha am facal à ¾±±ô±ô±ðagan ann cuideachd – ‘a term of affection for a young person; a pretty maid’ agus cuideachd ‘a little jewel’. Àilleagan. Tha à ¾±±ô±ô±ðanta a’ ciallachadh ‘beautiful, handsome,’ agus tha à ¾±±ô±ô±ðantachd ann cuideachd – ‘personal beauty’. Agus à illidh ‘bright, resplendent, beauteous, fair’.
A-nise, an litir ‘b’. Tha mi air ainm-à ite a thaghadh – Baile-Mhòid le ‘mhòid’ air a litreachadh M-H-O fada-I-D. Tha e a’ ciallachadh ‘Rothesay, literally, the town where the court of justice is held’. Dh’fhaodamaid eadhon a rà dh ‘the town where the Mod is held’! Co-dhiù, tha sin inntinneach oir, anns an latha an-diugh, tha na sgoilearan ag rà dh gur e Rothesay Baile Bhòid le ‘b’, a’ ciallachadh ‘the town of Bute’. Chaidh a chlà radh mar sin ann am bà rdachd Ghà idhlig aig deireadh an ochdamh linn deug.
Fon litir ‘c’, tha mi air facal gu math feumail a thaghadh – caog. Tha caog na ainmear agus na ghnìomhair. Tha e a’ ciallachadh ‘wink’ no ‘take aim by shutting the eye’ – rud a bhios boghadair a’ dèanamh. Tha e cuideachd a’ ciallachadh ‘connive’.Ìý
Tha am faclairiche a’ toirt na h-abairt seo dhuinn: caog ris ‘wink at him’. Agus tha faclan eile stèidhichte air caog – leithid caogach ‘winking, squint-eyed’, caogadh ‘a winking, a conniving’, caog-shùil ‘an eye that winks, a squint eye’ agus caog-shùileach ‘squint-eyed, winking, blinking’. Caog-shùileach.
A-nise an litir ‘d’. A bheil sibh a’ tuigsinn seo – »å±ð²¹°ù²µ-²õ³óù¾±±ô? ʼS e facal fillte a th’ ann, air a dhèanamh de dearg agus ²õù¾±±ô. Tuigidh sibh gu bheil e a’ ciallachadh ‘red eye, bloodshot eye’.
Agus, fon litir ‘e’, tha mi air seo a thaghadh – eudach. E-U-D-A-C-H. Tha eudach a’ ciallachadh ‘jealous’ no ‘zealous’. Ach, ann am faclair Armstrong, tha e cuideachd a’ ciallachadh ‘clothes, dress, garment ...’ Tha e a’ cur nar cuimhne gun robh eudach na sheann riochd air an fhacal aodach.
Tha mi a’ dol a thaghadh faclan a tha a’ tòiseachadh le gach litir dhen aibidil. An toiseach, am facal à ¾±±ô±ô±ð. Tha e a’ ciallachadh ‘beauty, handsomeness, comeliness’. Tha Armstrong a’ toirt dhuinn dà eisimpleir: thà inig i na h-à ¾±±ô±ô±ð ‘she came in her beauty’ agus à ¾±±ô±ô±ð talmhaidh ‘earthly beauty’. Às à ¾±±ô±ô±ð, tha sinn a’ faighinn nam faclan à ¾±±ô±ô±ðach ‘beautiful’ agus à ¾±±ô±ô±ðachd ‘beauty’.Ìý
Tha à ¾±±ô±ô±ðag a’ ciallachadh ‘pretty young maid’ agus tha à ¾±±ô±ô±ðan a’ ciallachadh ‘a young beau’. Tha am facal à ¾±±ô±ô±ðagan ann cuideachd – ‘a term of affection for a young person; a pretty maid’ agus cuideachd ‘a little jewel’. Àilleagan. Tha à ¾±±ô±ô±ðanta a’ ciallachadh ‘beautiful, handsome,’ agus tha à ¾±±ô±ô±ðantachd ann cuideachd – ‘personal beauty’. Agus à illidh ‘bright, resplendent, beauteous, fair’.
A-nise, an litir ‘b’. Tha mi air ainm-à ite a thaghadh – Baile-Mhòid le ‘mhòid’ air a litreachadh M-H-O fada-I-D. Tha e a’ ciallachadh ‘Rothesay, literally, the town where the court of justice is held’. Dh’fhaodamaid eadhon a rà dh ‘the town where the Mod is held’! Co-dhiù, tha sin inntinneach oir, anns an latha an-diugh, tha na sgoilearan ag rà dh gur e Rothesay Baile Bhòid le ‘b’, a’ ciallachadh ‘the town of Bute’. Chaidh a chlà radh mar sin ann am bà rdachd Ghà idhlig aig deireadh an ochdamh linn deug.
Fon litir ‘c’, tha mi air facal gu math feumail a thaghadh – caog. Tha caog na ainmear agus na ghnìomhair. Tha e a’ ciallachadh ‘wink’ no ‘take aim by shutting the eye’ – rud a bhios boghadair a’ dèanamh. Tha e cuideachd a’ ciallachadh ‘connive’.Ìý
Tha am faclairiche a’ toirt na h-abairt seo dhuinn: caog ris ‘wink at him’. Agus tha faclan eile stèidhichte air caog – leithid caogach ‘winking, squint-eyed’, caogadh ‘a winking, a conniving’, caog-shùil ‘an eye that winks, a squint eye’ agus caog-shùileach ‘squint-eyed, winking, blinking’. Caog-shùileach.
A-nise an litir ‘d’. A bheil sibh a’ tuigsinn seo – »å±ð²¹°ù²µ-²õ³óù¾±±ô? ʼS e facal fillte a th’ ann, air a dhèanamh de dearg agus ²õù¾±±ô. Tuigidh sibh gu bheil e a’ ciallachadh ‘red eye, bloodshot eye’.
Agus, fon litir ‘e’, tha mi air seo a thaghadh – eudach. E-U-D-A-C-H. Tha eudach a’ ciallachadh ‘jealous’ no ‘zealous’. Ach, ann am faclair Armstrong, tha e cuideachd a’ ciallachadh ‘clothes, dress, garment ...’ Tha e a’ cur nar cuimhne gun robh eudach na sheann riochd air an fhacal aodach.
Faclan na Litreach
Faclan na Litreach: aille: beauty, handsomeness; ailleag: pretty young maid; caog: wink, take aim by shutting the eye; caog-shùileach: squint-eyed, winking, blinking; dearg-shùil: red or bloodshot eye; eudach: jealous.
Abairtean na Litreach
Abairtean na Litreach: fear-teagaisg agus faclairiche à Siorrachd Pheairt: a teacher and lexicographer from Perthshire; thug sinn ²õù¾±±ô air faclan fillte: we looked at compound words (nouns); leis gu bheil am faclair dà cheud bliadhna a dh’aois am-bliadhna: as the dictionary is two hundred years old this year; faclan a tha a’ tòiseachadh le gach litir dhen aibidil: words that start with each letter of the alphabet; chaidh a chlà radh mar sin ann am bà rdachd Ghà idhlig aig deireadh an ochdamh linn deug: it was recorded as that in Gaelic poetry at the end of the eighteenth century; tha X na ainmear agus na ghnìomhair: X is a noun and a verb; rud a bhios boghadair a’ dèanamh: something an archer does; bhon ainmear, tha sinn a’ faighinn a’ bhuadhair: from the noun we get the adjective; tha e a’ cur nar cuimhne gun robh eudach na sheann riochd air an fhacal aodach: it reminds us that ‘e³Ü»å²¹³¦³ó’ is an old form of the word ‘a´Ç»å²¹³¦³ó’.
Puing-chà nain na Litreach
Puing-chà nain na Litreach: ochd ceud deug is còig air fhichead: this is an ‘older’ way of expressing 1825 compared to a common ‘modern’ mode – ochd ceud deug, fichead ʼs a còig. However, the ‘older’ mode is still common in the community. Here are some examples – seachd air fhichead bliadhna a dh’aois ‘27 years of age’; rugadh e ann an naoi ceud deug is trì air fhichead ‘he was born in 1923; tha iad còig bliadhn’ deug air fhichead a dh’aois ‘they are 35 years of age’.
Gnà thas-cainnt na Litreach
Gnà thas-cainnt na Litreach: shaoil mi gum biodh e iomchaidh agus inntinneach ²õù¾±±ô à s ùr a thoirt air: I thought it would be fitting and interesting to have a new look at it.
Broadcast
- Sun 12 Jan 2025 13:55Â鶹Éç Radio nan Gà idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.