Â鶹Éç

Bliadhna Mhath Ùr dhuibh. Tha mi a’ dol a thòiseachadh le ceistean mu sheann rìghrean na h-Alba. Cò an t-aon Rìgh Albannach a th’ air ainmeachadh anns a’ Mhagna Carta – an sgrìobhainn chudromach Shasannach? Cò an t-aon Rìgh Albannach a thug armailt mhòr leis gu ruige cladach a deas Shasainn? Agus cò an t-aon Rìgh Albannach a chaochail ann an Eilean Chearrara, faisg air an Òban?

Uill, ʼs e a aon duine a bh’ anns na trì – Rìgh Alasdair II no Alasdair mac Uilleim ʼic Eanraig ʼic Dhaibhidh. Ghabh e an rìgh-chathair ann an dà cheud deug is ceithir-deug (1214). Nuair a bha e fhathast na dheugaire, thug e armailt Albannach leis thar crìoch Shasainn airson taic a thoirt do na h-uaislean Sasannach an aghaidh Rìgh Iain. Bha e an dòchas fearann fhaighinn ann an ceann an ear-thuath Shasainn.Ìý

Cha do thachair e, ge-tà. Ràinig Alasdair Dòbhair ach dh’atharraich cùisean gu poilitigeach ann an Sasainn, agus thill e dhachaigh gun duais. Thug e sùil an uair sin air na tìrean Albannach a bha fo smachd nan Lochlannach air an taobh an iar. Thug e Earra-Ghàidheal fo smachd na h-Alba. Bha e ag iomairt an aghaidh nan Lochlannach anns na h-eileanan nuair a chaochail e, ann an Cearrara, ann an dà cheud deug, ceathrad ʼs a naoi (1249).

Bliadhnaichean roimhe sin, nuair a bha Alasdair ann an Sasainn, thàinig uaislean Shasainn agus Rìgh Iain còmhla airson am Magna Carta a chruthachadh – sgrìobhainn a bha a’ daingneachadh chòraichean nam baran. Agus tha an Rìgh Albannach air ainmeachadh ann. A thaobh nan giall Albannach – càirdean aig Alasdair – a bh’ air an cumail an grèim ann an Sasainn, bhite a’ dèiligeadh riutha anns an aon dòigh ri barain Shasainn fhèin, tha am Magna Carta ag ràdh.Ìý

Bha mi a’ beachdachadh air a’ Mhagna Carta oir bha m’ aire air sgrìobhainn eile – Foirgheall Obair Bhrothaig – The Declaration of Arbroath. Am measg muinntir Bhreatainn, tha am Magna Carta gu math aithnichte is cliùmhor. Eadhon ann an Alba, chan eil Foirgheall Obar Bhrothaig idir cho aithnichte ris.

Ach tha dùil agam gun atharraich sin am-bliadhna, oir bithear a’ comharrachadh seachd ceud bliadhna on a chaidh Foirgheall Obar Bhrothaig a chur don Phàp ann an Avignon.

Sgrìobh mi mu dheidhinn Foirgheall Obar Bhrothaig ann an Litrichean 649 agus 650. Chan eil mi airson cus a bharrachd a ràdh an-diugh, ach gu bheil mi an dòchas gum bi e a cheart cho aithnichte ris a’ Mhagna Carta mus bi a’ bhliadhna a-mach. Agus carson nach bitheadh? Chan eil foirgheall nas cudromaiche againn. Tha e a’ seasamh mar thaisbeanadh de shaorsa is neo-eisimeileachd. Agus tha e a’ dearbhadh gun robh na h-Albannaich o shean dhen bheachd gun robh rìgh a’ riaghladh a-mhàin le cead an t-sluaigh.

Tron bhliadhna, ann an Obar Bhrothaig, bidh tòrr a’ dol mar chuimhneachan air. Am measg sin, bidh caismeachd de cheudan dhaoine a choinnicheas ri cabhlach bhàtaichean aig a’ chala. Bithear a’ leughadh dreach ùr dhen Fhoirgheall agus bithear a’ cur lethbhreac ùr dheth gu muir, dìreach mar a thachair o chionn seachd ceud bliadhna. Cuiridh e iongnadh orm mura bi Ameireaganach no dhà ann, oir tha cuid dhen bheachd gun robh Foirgheall Obar Bhrothaig am measg nan sgrìobhainnean air an robh luchd-stèidhichidh nan Stàitean Aonaichte a’ beachdachadh nuair a sgrìobh iad am Foirgheall Neo-eisimeileachd aca fhèin.

Faclan na Litreach: rìgh-chathair: throne; deugaire: teenager; Dòbhair: Dover; Foirgheall Obair Bhrothaig: The Declaration of Arbroath; aithnichte: recognised, known; cliùmhor: renowned; lethbhreac: copy.Ìý

Abairtean na Litreach: Bliadhna Mhath Ùr dhuibh: Happy New Year [to you]; cò an t-aon Rìgh Albannach a thug armailt mhòr leis gu ruige cladach a deas Shasainn?: who is the one Scottish king who took a large army with him to the south coast of England?; a chaochail ann an Eilean Chearrara: who died on the Island of Kerrera; an dòchas fearann fhaighinn ann an ceann an ear-thuath Shasainn: hoping to gain land in the north-east of England; na tìrean Albannach a bha fo smachd nan Lochlannach air an taobh an iar: the Scottish lands that were under the control of the Scandinavians in the west; thàinig uaislean Shasainn agus Rìgh Iain còmhla airson X a chruthachadh: the nobles of England and King John came together to create X; sgrìobhainn a bha a’ daingneachadh chòraichean nam baran: a document that was reinforcing the rights of the barons; a thaobh nan giall Albannach: with regard to the Scottish hostages; bhite a’ dèiligeadh riutha anns an aon dòigh ri barain Shasainn fhèin: they would be dealt with in the same way as the barons of England; tha dùil agam gun atharraich sin am-bliadhna: I expect that will change this year; oir bithear a’ comharrachadh seachd ceud bliadhna: seven hundred years will be commemorated; mar thaisbeanadh de shaorsa is neo-eisimeileachd: as a manifestation of freedom and independence; gun robh rìgh a’ riaghladh a-mhàin le cead an t-sluaigh: that a king only reigned with the permission of the people; bidh caismeachd de cheudan dhaoine a choinnicheas ri cabhlach bhàtaichean aig a’ chala: there will be a march of hundreds of people who will meet a fleet of boats at the harbour; cuiridh e iongnadh orm mura bi Ameireaganach no dhà ann: I’d [I will] be surprised if they are not an American or two present; air an robh luchd-stèidhichidh nan Stàitean Aonaichte a’ beachdachadh nuair a sgrìobh iad am Foirgheall Neo-eisimeileachd aca fhèin: of which the founders of the United States were thinking when they wrote their own Declaration of Independence.

Puing-chànain na Litreach: carson nach bitheadh?: why wouldn’t it be? The normal spelling of the conditional verbal form of ‘bi’ (the verb ‘to be’) is biodh, except when we emphasise it, and give the emphatic pronunciation [BEE-ugh]. Then it is spelt bitheadh.

Gnàthas-cainnt na Litreach: mus bi a’ bhliadhna a-mach: before the year is out.