 |
|
'Brenin
newydd y Stori Fer
Gwnaeth Mihangel Morgan lawer i ymestyn a datblygu terfynau
y stori fer . . .
Dydd Iau, Ebrill 19, 2001
|
Adolygiad gan Aneirin Karadog:
• Cathod 芒 Chwn
gan Mihangel Morgan. Lolfa.
O ran ei straeon byrion, dyma gyfrol fwyaf swmpus Mihangel Morgan,
gydag ugain stori fer ynddi.
Yn ogystal 芒 swmp, mae cywreinrwydd a gwychder y straeon byrion yn
rhywbeth i ryfeddu ato.
Nid oes yna yr un stori wan ac fe yrrir y darllenydd ymlaen gan yr
awch i ddarllen mwy a mwy. Trist oedd cyrraedd diwedd y gyfrol a dim
mwy i鈥檞 ddarllen!
Crwydro o wers rygbi
Egyr y gyfrol gyda A Dyfod Adref yn Ddigerydd, stori am dri
bachgen sy鈥檔 crwydro o wers rygbi yn yr ysgol ac yn canfod hen dy
diarffordd.
Camp y stori hon yw nad oes yna un digwyddiad ynddi sy鈥檔 teimlo鈥檔
gyflawn ynddo鈥檌 hun gan adael y darllenydd felly鈥檔 sychedu am fwy;
yn rhwystredig, mae鈥檔 angenrheidiol darllen ymlaen.
Er bod yma nifer fawr o straeon byrion sy鈥檔 debyg o ran fformat i鈥檙
rhai a geir yng nghyfrolau blaenorol yr awdur, hynny yw, stori fer
么l-fodernaidd sydd 芒 thro yn ei chynffon, nid un felly yw鈥檙 ail stori,
Camera Obscura.
Yn hon, ceir darluniau o Aberystwyth, yr Hen Goleg, y prom, glan y
m么r ac ati. Ond nid traethu diflas ond yr hyn y gellir ei weld o鈥檙
tu 么l i lens Camera a geir yma.
Amlyga elfennau athronyddol i鈥檙 stori gyda鈥檙 naratif yn y person cyntaf,
a鈥檙 person hwnnw (yr awdur, o bosib, ond nid o reidrwydd) yn rhoi
ei hun yn sefyllfa Duw gan ddweud mai fel hyn y mae Duw yn edrych
ar bawb o ddydd i ddydd ac fel hyn y gall brofi ein camweddau inni
ar Ddydd y Farn.
Ond sylweddola鈥檙 siaradwr mai meidrol ydyw yntau ac ond yn forgrugyn
ystrydebol arall i鈥檙 morgrug y mae鈥檔 eu gweld yn y pellter.
Fe鈥檔 hogir i feddwl yn ogystal ag awchu am wybod mwy drwy gydol y
gyfrol. Enghraifft arall o鈥檙 elfen athronyddol hon yw Rhywogaethau
Prin sydd mewn dull negyddol yn dangos nad ydym ni fel pobl yn
cyfri dim ar y blaned hon yn y pen draw.
Serch hynny, oherwydd ein bod yn cael ein gwthio i feddwl am neges
y straeon hyn, gwelir nad oes pwynt poeni am ein bodolaeth gan fod
hynny yn dod 芒 gwacter ystyr.
Daw y prif gymeriad, Dr Vavasor Jones, i鈥檙 casgliad hwnnw hefyd a鈥檙
canlyniad yw ei fod yn cyflawni hunanladdiad. Mae鈥檙 neges yn glir.
Yn wir, mae鈥檙 neges yn glir ar ddiwedd pob stori fwy neu lai, gan
fodloni鈥檙 darllenydd am ei fod yn derbyn atebion ac nad yw鈥檔 cael
ei adael yn rhwystredig.
Uniaethu a chymeriadau
Rhywbeth arall sy鈥檔 denu sylw鈥檙 darllenydd yw fod sefyllfa鈥檙 cymeriadau
- a鈥檙 cymeriadau ynddynt eu hunain - yn ennyn cydymdeimlad ac fe ellir
uniaethu 芒 nhw yn aml.
Enghraifft wych o hyn yw鈥檙 stori John Williams Tresalem, John Ford,
Lillian Gish a D W Griffith sy鈥檔 adrodd hanes Cymro, John Williams,
a aeth i鈥檙 Amerig i chwilio am well bywyd ar ddechrau鈥檙 ugeinfed ganrif
ond na chafodd fawr o lwyddiant erioed, er iddo fod yn ecstra mewn
ffilm fawr, gan adael cofnod ohono mewn hanes.
Serch hynny, pan w锚l yr actores enwog, Lillian Gish, yn cerdded i
lawr rhyw stryd gyda鈥檌 chwaer, nid yw hi鈥檔 ei gofio ac fe ddywed hi:
"Give him some money for a drink Dorothy - and let鈥檚 get away."
Wrth gwrs, fe geir y straeon byrion hynny sy鈥檔 nodweddiadol o Fihangel
Morgan gyda thro yn nghwt y stori. Yn wir, mae tro yng nghwt
ambell i stori!
Yr awdur yn siarad
Gallwn hefyd fanylu ar ddiweddglo sawl stori lle mae鈥檙 tro yn
un anghyfarwydd. Yn lle bod tro confensiynol (yn null arferol Mihangel
Morgan) i鈥檞 gael yn unig yn y stori, fe geir hefyd, yn y chwedl anacronistig,
Sionyn 芒鈥檙 Ddraig, yr awdur, ie, yr awdur, yn ddigon annisgwyl,
yn siarad 芒鈥檙 darllenydd.
Mae hyn yn hynod o effeithiol, nid oherwydd fod angen y chwistrelliad
yma o ffraethineb i鈥檙 stori,( achos fod y chwedl, lle mae Sionyn yn
mynd i chwilio am ddraig goch er mwyn gallu priodi tywysoges, hefyd
yn cynnwys 鈥补苍补肠谤辞苍颈蝉尘蝉鈥 rif y gwlith, pethau fel ffyrnau meicrodon,
ceir, pizza, gwres canolog a defnydd o鈥檙 term 鈥榗usan bywyd鈥,
i gyd mewn oes lle mae pyrfyrts o gewri a gwrachod nwydwyllt yn byw!).
Mae gwreiddioldeb fel hyn mor bwysig heddiw yn ein llenyddiaeth am
fod cymaint o dechnegau ac elfennau wedi eu defnyddio鈥檔 barod.
Gan fod hon yn gyfrol mor swmpus mae yma ystod eang o arddulliau gan
gynnwys y rhai mwy arbrofol na鈥檙 arfer fel yr anachronistiaeth.
Yn y stori, Prologema i Ddadansoddiad o ddarn o Sacriaeg Canol,
yr hyn a gawn yw dadansoddiad o Sacriaeg Canol - iaith a ddyfeisiwyd
gan yr awdur - gan Y Diweddar Athro Emeritws Ceirwy L茅w镁s Ma. Dlitt
(honorius causa), FBA.
Nid oes angen esbonio ymhellach mai dychanu ysgolheigion hirwyntog
y mae Mihangel Morgan yma. Nid stori sydd yma fel y cyfryw ond nodiadau
ysgolheigaidd (hynny yw, chwit-chwat, llawn nonsens) ar un frawddeg
o Sacriaeg Canol, sef:
"TARAR脕, TARAR脕-TARAR脕 R脕 R脕鈥冒m-d冒m-d冒m![sic] Tymtyr媒mtym鈥 Tymtyr媒mtym鈥
t媒mpa, t媒mpa鈥 t媒mt媒mt媒m..[sic]"
O鈥檌 darllen, mae hon yn hynod o ddoniol ac fe鈥檌 diweddir gyda throednodiadau
(i rai termau a chyfeiriadau) nad ydynt wedi eu cwblhau am fod yr
Athro wedi marw!
Mae hyn eto鈥檔 gadael y darllenydd yn rhwystredig a鈥檙 unig ateb yw
darllen ymlaen gan obeithio am stori fer hollol gyflawn sydd ddim
am chwarae triciau bfwriadol 芒鈥檙 darllenydd.
A dyna a geir wrth gwrs gyda鈥檙 stori, Rhywogaethau Prin.
Llythyr Kate a Saunders
Nid ysgolheigion yn unig sy鈥檔 ei chael hi gan yr awdur. Ceir hefyd
stori sydd wedi ei seilio ar un o lythyrau Kate Roberts i Saunders
Lewis lle mae hi鈥檔 difr茂o tref enedigol yr awdur (yn rhyfedd ddigon)
ac yn dweud yr hoffai chwythu Aberd芒r i鈥檙 cymylau.
Daw teitl y stori hon o Traed Mewn Cyffion, Kate Roberts am
mai teitl gwreiddiol y nofel honno oedd Suntur a Chlai mae鈥檔
debyg felly, Traed o Bridd Cleilyd ydy enw鈥檙 stori.
Mae hon yn stori wych a fydd yn gwneud i bobl feddwl dwywaith am frenhines
ein Ll锚n.
Rhoi ei farn trwy ddangos yr ochr arall i鈥檙 geiniog, fel petai, a
wna鈥檙 awdur ac nid oes rheidrwydd I鈥檙 darllenydd i gytuno ag ef o
gwbl.
Ond mae rhywbeth eironig yn y ffaith fod Kate Roberts yn codi ei phen
yn rhai o straeon Mihangel Morgan gan ei bod yn gwbl deg dweud iddo
ef wneud cymaint 芒 hithau o ran datblygu ac ymestyn y stori fer.
Yn wir, gwelodd esblygiad y dull hwn o sgrifennu newid chwyldroadol
ers i鈥檙 awdur hwn droi at y cyfrwng.
Bron nad yw Mihangel Morgan yn frenin y stori fer, yn y Gymraeg ac
yn Saesneg, erbyn heddiw.
Ymhlith y perlau eraill yn y gyfrol, ceir dychan doniol yn Recsarseis
B冒c o nofel wych Caradog Prichard, Un Nos Ola鈥 Leuad gyda
dau is-bennawd iddo, os ydych am wybod beth ydynt, yna prynwch y llyfr!
|
|
|
Gair
am air
Siart
Cymru
Llyfrau
ar y We
N么l
i'r archif
