Gweledigaeth Llanofer
Allan James, gynt o Adran Gymraeg Prifysgol Morgannwg, draddododd Ddarlith Goffa Hedley Gibbardd i Gymdeithas y Cyfieithwyr brynhawn ddoe.
Rhoddodd ddarn o hanes difyr iawn am berthynas Arglwyddes Llanofer, Arglwyddes Elizabeth Brown Greenly (Llwydlas) a Maria Jane Williams, Aberpergwm.
Yr oedd y tair, ac Anne Williams, chwaer Maria Jane Williams, wedi dod ynghyd ym 1836 a wedi cinio yr oedd Maria Jane, a oedd yn ôl yr hanes yn berchen llais arbennig o dlws, wedi canu amryw o alawon Cymraeg.
Yn ôl Allan yr oedd perfformiad Maria Jane wedi sbarduno diddordeb Arglwyddes Llanofer yn yr hen alawon Cymraeg. Y flwyddyn wedi hynny yr oedd cystadleuaeth am gasgliad o alawon Cymraeg yn Eisteddfod Y Fenni.
Arglwyddes Llanofer oedd Eisteddfod Y Fenni, a hi mae'n debyg oedd yn gosod y testunau. Darparwyd y wobr gan Llwydlas ac fe'i henillwyd gan Maria Jane Williams!
Ond dyma wir weledigaeth Arglwyddes Llanofer. Mynnodd fod yn rhaid cael y geiriau Cymraeg gwreiddiol gyda'r alawon. Yr oedd yn arfer mewn gwledydd eraill i sgrifennu geiriau newydd - mwy parchus yn fynych - i'r hen alawon.
Ni fynnai Arglwyddes Llanofer hynny a bu raid i Maria Jane Williams fynd i dipyn o drafferth i gael y geiriau traddodiadol yn achos ambell gan, yn enwedig cyn cyhoeddi'r gyfrol ym 1844.
